Parkinson Medikal Tedavisi

Günümüzde Parkinson hastalığının kesin bir tedavisi bulunmamaktadır ancak ilaçlar semptomları yönetmeye yardımcı olabilir. [1] Kullanılan ilaçlar, önerilen yaşam tarzı değişiklikleri ve fizik tedavi ile hastalığı kontrol altına almak mümkün olabilir. Bazı durumlarda hastalığın daha ileri aşamalarında semptomları hafifletmenin en iyi yolu derin beyin simülasyonu gibi cerrahi seçenekler olabilir. Bu içerikte Parkinson medikal tedavisi bahsedilmektedir.

Parkinson hastalığında kullanılan ilaçlar nasıl etki eder?

Medikal tedavi dopaminerjik ve kolinerjik etki arasında dengeyi sağlamak amacıyla verilmektedir. Buradaki amaç dopaminerjik aktiviteyi arttırmak veya kolinerjik aktiviteyi azaltmaktır.[2] Her ikisini aynı anda da sağlayabiliriz.

Parkinson için alınan ilaçlar aşağıdakilerden birini veya birkaçını yapmaktadır:

• Beyindeki dopamin miktarını artırmak
• Beyinde bulunan dopamini parçalayan enzimler gibi diğer faktörlerin etkisini bloke ederek dopaminin azalmasını engellemek
• Beynin dopaminin çalıştığı kısımları uyararak alınan ilacın dopamin gibi hareket ederek dopamini taklit etmesini sağlamak

Parkinson hastalığında sık kullanılan ilaçlar nelerdir?

Hastalığın tedavisine başladığınızda doktorunuz tarafından levodopa, dopamin agonisti, MAO-B inhibitörü veya antikolinerjik bir ilaç ya da bu ilaçların kombinasyonundan oluşan bir reçete alacaksınız. Aldığınız ilaç, semptomlarınızın sizi ne kadar etkilediğine ve yaşınız, yaşam tarzınız gibi diğer faktörlere bağlı olacaktır.

1) Levodopa

• Parkinson hastalığına sahip bireylerin beyinlerinde substantia nigra denilen bölgede bir dejenerasyon görülür. Bozulan nigrostriatal yol sonucunda dopamin seviyeleri düşer. Hastalara azalmış dopamin seviyesi yerine geçecek dopamini direkt olarak dışarıdan veremeyiz.
• Dopamin kan beyin bariyerinden [3] geçemez. Dopaminin aksine levodopa kan beyin bariyerini geçebilir. Hem merkezi sinir sisteminde hem de periferde dopamine dönüşür.
• Levodopanın biyoyararlanımını arttırmak ve yan etkilerini azaltmak için sıklıkla periferik dekarboksilaz inhibitörleri ile birlikte uygulanır.
• Benserazid ve Levodopa kombinasyonu ile bilinen Madopar sayesinde Levodopa, beyinde hareketi kontrol etmeye yardımcı olan bir kimyasal olan dopamine dönüşür.  Benserazid, levodopanın kan dolaşımında dopamine dönüşmesini engeller. Bu, beyne daha fazla levodopa girebileceği ve bulantı ve kusma gibi bazı yan etkilerin azaltılmasına yardımcı olduğu anlamına gelir.
• Dopamin dekarboksilaz inhibitörleri, periferde levodopanın dopamine dönüşümünü engelleyerek daha fazla levodopanın kan beyin bariyerine geçmesine izin verir. Dopamine dönüştüğünde, postsinaptik dopaminerjik reseptörleri aktive eder ve endojen dopamindeki azalmayı kompanse eder.[4]
• Levadopanın etkinliği hastalık ilerledikçe azalır. Bunun nedeni,hastalığın esas patogenezini oluşturan dopamin üreten hücrelerin kaybolmasını engelleyemediği için semptomlar ilerlemeye devam edecektir ve zaman geçtikçe ilaç etkinliği azalacaktır.[5]

2) Dopamin Agonistleri

• Pramipeksol
• Ropinirol
• Kabergolin
• Piribedil

Dopamin agonist ilaçları beyninizde dopamini taklit ederek etkinliklerini sürdürür. Bu, semptomlarınızı azaltabilecek dopaminin çalışma şeklini taklit edebilecekleri anlamına gelir.[6]

3) MAO-B İnhibitörleri

Selejilin ve Rasajilin

• MAO-B inhibitörleri, sinir hücrelerinizin sahip oldukları dopamini daha iyi kullanmalarına yardımcı olabilir.
• Monoamin oksidaz tip B, beyniniz tarafından kullanılmayan dopamini tüketen bir enzimdir.Bu enzimi inhibe ederek yani MAO-B İnhibitörü ilaçları kullanarak daha fazla dopamin kullanılabilir hale gelir.
• MAO-B ‘nin inhibe edilmesi sayesinde beyinde ki serbest radikal miktarının da azaldığı ve böylelikle nöronal hasarın sınırlandığı görülmüştür.[7]
• MAO-B İnhibitörlerinin tek başlarına zayıf etkilidir. Levodopa tedavisine yeterli yanıt vermeyen hastalarda birlikte kullanılırlar.
• MAO-B inhibitörlerinin etki göstermeleri iki üç hafta kadar sürer ve bu ilacı bıraktığınızda, etki süresinin sona ermesi yine iki üç hafta olacaktır[8].

4) COMT İnhibitörleri

Tolkapon ve Entakapon

• Katekol-O-metil transferaz (COMT) bir vücut enzimidir. Bir kişi levodopa aldığında, COMT levodopayı beyne ve merkezi sinir sistemine girmeden önce devre dışı bırakabilir; COMT inhibitörleri bu olayın olmasını engeller.
• COMT inhibitörleri, Parkinson semptomlarını kendi başlarına yönetmeye yardımcı olmazlar – levodopa ile birlikte kullanılmaları gerekir. Bu şekilde en etkin kullanım haline ulaşım sağlanmış olur.[9]

5) Antikolinerjikler

Biperiden(Akineton)

Bornaprin(Sormodren)

Triheksifenidil(Artane)

• Antikolinerjikler, beyninizde ve vücudunuzda bulunan asetilkolin adı verilen kimyasal bir haberciyi bloke eder.
• Asetilkolin sinirlerinizden kaslarınıza olduğu kadar beyindeki mesajların da gönderilmesine yardımcı olur.
• Parkinson hastalığında asetilkolinin etkisi olması gerekenden daha güçlüdür. Bu, beynin bir kısmının aşırı aktif hale gelmesine neden olabilmektedir ve bir titreme yaşama olabilmektedir.[10]
• Asetilkolinin etkisini azaltarak parkinson hastalığında görülen titreme gibi semptomların tedavisine yardımcı olabilir.

6) Amantadine

Amantadin parkinson hastalığı tedavisinde kullanılan antiviral bir ajandır.[11] Etki mekanizması net olarak bilinmemek ile birlikte dopaminerjik reseptör sayısını arttırarak etki gösterdiği düşünülmektedir.

Karbidopa-levodopanın neden olduğu istemsiz hareketleri (diskinezi) kontrol etmek için Parkinson hastalığının sonraki aşamalarında karbidopa-levodopa tedavisi ile birlikte verilebilir.[12]

Parkinson ilaçları kullanılmazsa ne olur?

Parkinson hastalarının beyinlerinde endojen dopamin depoları sınırlıdır. Bu sebeple ilaç tedavileri atlanılmamalı veya geciktirilmemelidir. İlaçlar kullanılmazsa veya geciktirilirse beyin dopamin seviyelerinde önemli bir düşüşe yol açabileceği unutulmamalıdır.

Bunun iki ana klinik sonucu vardır: Birincisi, titreme, ağrı, disfaji ve hareketsizlik gibi rahatsız edici semptomların artışı ile birlikte hastalık kontrolünde bozulma ve geriye gidiş ve ikincisi, nöroleptik malign benzeri sendromun yaşamı tehdit eden komplikasyonunu geliştirme riskinde artışa yol açabileceği yapılan çalışmalarda gösterilmiştir.[13]

Hastaların ağızdan ilaç alamamaları durumunda akut durumda alternatif yöntemler (trandermal,subkutan enjeksiyonlar) yerine tedavi olarak planlanmalıdır.

Parkinson hastalığı için sık kullanılan ilaçların yan etkileri nelerdir?

Parkinson ilaçları genel anlamda güvenli kabul edilmektedir. Fakat, her ilaç gibi bazı yan etkilere neden olabilmektedir. Bu ilaçlardan bazıları aldığınız diğer ilaçlar ile etkileşime girebilmektedir. İlaç kullanımına başlamadan önce mutlaka doktorunuza kullandığınız diğer ilaçları detaylarıyla bildirmeyi unutmayın. Bazı olası yan etkiler şunlardır[14] :

• Halüsinasyonlar
• Gün içi uyku hali
• Postural hipotansiyon
• Kardiak aritmi
• Gastrointestinal sistem üzerine etki ederek bulantı kusma yapabilir.
• Mide bulantısı
• Kabızlık
• Düşük tansiyon (hipotansiyon) ve baş ağrıları
• Anksiyete ve depresyon

Parkinson ilaçlarının yan etkileri ile nasıl başa çıkabiliriz?

1. Ne bekleyeceğinizi bilin.

Reçetenize yazılan her ilacın hangi yan etkilere neden olabileceğini doktorunuzla mutlaka görüşün. Bu şekilde özellikle hangi belirtilerle karşılaşabileceğinizi öğrenmiş olacaksınız. Kullandığınız diğer ilaçlar ile Parkinson için aldığınız ilaçların etkileşime girmediğinden mutlaka emin olun.

2. Takibi bırakmayın.

İlacınızı doktorunuzdan aldığınız talimata uygun bir şekilde alınız. Yan etki profilini önlemek için doktorunuzun verdiği talimatları izleyin. İlacın her gün aynı saate alınması, öğünlerden önce veya sonra nasıl kullanılması gerektiği gibi talimatları mutlaka not edin. Talimatlara uymakta zorluk çekiyorsanız yakınlarınızdan bu takibi yapmalarını isteyebilirsiniz veya akıllı telefon hatırlatıcısı veya bir ilaç günlüğü kullanabilirsiniz.

3. İlaç dozunuzu ayarlayın.

İlaç dozunu kendinize en uygun şekilde ayarlamak biraz zaman alabilmektedir. Tedavinizin başlangıcında ilaç uyumsuzluğu geliştiğini düşünmeden önce kendinize en uygun tedavi formunu denediğinizden emin olun. Ortaya çıkan yan etkiler ilaç dozuna bağlı olabilmektedir. Olası doz değişimi için talebinizi doktorunuza en kısa sürede iletin. Yan etkileri azaltmak için kombine ilaç tedavisi de mümkündür. Örneğin levodopaya eklenen karbidopa sayesinde mide bulantısı azaltılabilmektedir. Başka bir seçenek, uzun süreli salınımlı bir dopamin formuna geçmektir. İlaç kanınıza daha yavaş salındığından, diskineziyi tetikleyebilecek dopamin artışlarını önler.

Doktorunuza danışmadan herhangi bir ilaç kullanmayı bırakmayın.

Kaynakça:

[1]:  NHS, “Parkinson’s Disease Treatment”, erişim: 30 Nisan 2019, https://www.nhs.uk/conditions/parkinsons-disease/treatment/

[2]: Zahoor Insha, Shafi Amrina, Pharmacological Treatment of Parkinson’s Disease, 2018, https://doi.org/10.15586/codonpublications.parkinsonsdisease.2018.ch7

[3]: Gültürk Sefa,İmir Gonca, The Blood Barrier , Erciyes Medical Journal 2007;29(2):147-154

[4]: https://doi.org/10.15586/codonpublications.parkinsonsdisease.2018.ch7

[5]: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3390311/

[6]: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK551686/#_NBK551686_pubdet_

[7]: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4358469/

[8]: Tahrier Sub Laban, Monamine Oxiadase Inhıbıtors(MAOI), 19 Haziran 2022

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK539848/#_NBK539848_pubdet_

[9]:Parkinson’s UK, “COMT Inhıbitors (entacapone, opicapone)” , erişim: Ağustos 2019 , https://www.parkinsons.org.uk/information-and-support/comt-inhibitors-entacapone-opicapone

[10]: Perez-Lloret, Deficits in Cholinergic Neurotransmission and Their Clinical Correlates in Parkinson’s disease, (2016). https://doi.org/10.1038/npjparkd.2016.1

[11]: Mayo Clinic,”Amantadine (Oral Route)” , erişim: 1 Haziran 2022 , https://www.mayoclinic.org/drugs-supplements/amantadine-oral-route/description/drg-20061695

[12]: Mayo Clinic, “Parkinson’s Disease”, erişim : 8 Haziran 2022 , https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/parkinsons-disease/diagnosis-treatment/drc-20376062

[13]:Yılmaz Helvacı Nesrin, Duymaz Gökçen, Malignant Syndrome in a Patient with Parkinson’s Disease, 2012 , DOI: 10.4274/Tnd.39358

[14]: Parkinsons UK, “ Side Effects of Parkinson’s Drugs” , erişim: Aralık 2018,

https://www.parkinsons.org.uk/information-and-support/side-effects-parkinsons-drugs